Bài viết Why You Will Marry the Wrong Person (Tại sao bạn sẽ cưới nhầm người) của Alain de Botton đưa ra một lập luận táo bạo và đầy chất triết lý: rằng việc “cưới nhầm” là điều gần như không thể tránh khỏi. Tác giả lý giải điều này bằng cách phân tích những hạn chế và ảo tưởng của con người trong tình yêu và hôn nhân. Chúng ta thường không hiểu hết bản thân mình cũng như người khác, lại bị chi phối bởi quan niệm lãng mạn về một người bạn đời hoàn hảo. De Botton chỉ ra rằng chính sự thiếu tự nhận thức, nỗi sợ cô đơn và khát khao níu giữ cảm xúc thăng hoa ban đầu khiến ta dễ chọn sai người đồng hành.

Quan điểm của tác giả mang màu sắc “bi quan” một cách chủ ý, nhưng ẩn chứa thông điệp nhân văn và tích cực. Bằng lối viết hài hước, thẳng thắn nhưng cũng đầy thấu hiểu, ông khuyên chúng ta từ bỏ ý niệm lãng mạn viển vông về sự hoàn hảo. Thay vào đó, hãy chấp nhận rằng mọi người đều có khiếm khuyết và học cách bao dung trước những điều “không hoàn hảo” ấy. Thông điệp chính của bài viết là: hạnh phúc hôn nhân không đến từ việc tìm được một người hoàn hảo, mà từ việc hai người không hoàn hảo cùng cố gắng thấu hiểu và hòa hợp với nhau. Nhận định sâu sắc này có thể khiến độc giả suy ngẫm lại kỳ vọng của mình về tình yêu, đồng thời cảm thấy nhẹ nhõm hơn khi biết rằng những trắc trở trong hôn nhân là hoàn toàn bình thường và có thể vượt qua bằng thái độ bao dung, hài hước.

Thiên Toán 16/3/2025

---

Tại Sao Bạn Sẽ Cưới Nhầm Người

Hãy chấp nhận một triết lý bi quan. Mỗi con người đều sẽ khiến bạn thất vọng, và bạn cũng sẽ làm điều tương tự với họ.

Tác giả: Alain de Botton – Ngày 28 tháng 5 năm 2016

Đó là một trong những điều chúng ta sợ nhất có thể xảy đến với mình. Chúng ta tìm mọi cách để tránh điều đó. Thế nhưng cuối cùng chúng ta vẫn làm đúng điều đó: chúng ta cưới nhầm người.

Một phần là vì chúng ta ai cũng có cả một mớ vấn đề rắc rối bộc lộ khi cố gắng kết thân với người khác. Chúng ta chỉ trông có vẻ bình thường đối với những người không thật sự hiểu rõ về mình. Trong một xã hội khôn ngoan và tự ý thức hơn xã hội của chúng ta, một câu hỏi chuẩn mực trong buổi hẹn hò tối đầu tiên sẽ là: “Vậy, bạn điên theo kiểu nào?”

Có lẽ mỗi người chúng ta đều ẩn chứa vài xu hướng tính cách khác thường: như dễ nổi nóng khi có ai đó bất đồng với mình, hoặc chỉ cảm thấy thư giãn khi đang làm việc; cũng có người trở nên khó gần sau khi thân mật xác thịt, hoặc lặng thinh mỗi khi bị bẽ mặt. Không ai là hoàn hảo cả. Vấn đề là trước khi kết hôn, ta hiếm khi đào sâu vào những góc khuất phức tạp của bản thân. Mỗi khi một mối quan hệ chóng vánh nào đó dọa sẽ phơi bày nhược điểm của mình, chúng ta lại đổ lỗi cho đối phương rồi coi như xong. Còn bạn bè, chẳng ai đủ quan tâm để chịu khó giúp ta nhận ra những hạn chế của bản thân. Một trong những lợi thế của việc sống một mình là ta có thể thật lòng nghĩ rằng mình thực ra rất dễ chung sống.

Những người bạn đời của chúng ta cũng không tự hiểu mình hơn chúng ta là bao. Cũng là lẽ tự nhiên khi chúng ta cố gắng tìm hiểu về họ. Ta đến thăm gia đình họ, xem ảnh cũ của họ, gặp gỡ bạn bè thời đại học của họ. Tất cả những việc đó khiến ta có cảm giác rằng mình đã tìm hiểu kỹ càng về đối phương. Nhưng thực ra không phải vậy. Hôn nhân rốt cuộc là một canh bạc tràn trề hy vọng, đầy thiện chí và vị tha. Canh bạc ấy được thực hiện bởi hai người mà bản thân họ còn chưa biết mình là ai, cũng chẳng rõ đối phương sẽ ra sao, vậy mà họ lại ràng buộc nhau vào một tương lai mà chính họ không thể hình dung nổi và đã cẩn thận tránh không tìm hiểu trước đó.

Trong phần lớn lịch sử được ghi lại, người ta kết hôn vì những lý do có vẻ rất hợp lý: nào vì mảnh đất của cô ấy tiếp giáp với đất nhà anh; vì gia đình anh ta có một cơ nghiệp phát đạt; vì cha cô là quan tòa trong vùng; vì cần người để duy trì một tòa lâu đài; hoặc đơn giản vì đôi bên cha mẹ cùng chia sẻ cách lý giải giống nhau về một văn bản tôn giáo. Và từ những cuộc hôn nhân “hợp lý” đó lại tuôn trào nỗi cô đơn, sự không chung thủy, bạo hành, lòng người trở nên sắt đá, cùng những tiếng thét vọng ra sau cánh cửa phòng trẻ. Xét cho cùng, kiểu hôn nhân duy lý đó hoàn toàn không hề hợp lý; nó thường mang tính vụ lợi, thiển cận, hợm hĩnh và bóc lột. Đó là lý do mà hình thức thay thế nó – hôn nhân dựa trên cảm xúc – phần lớn không cần phải tự biện hộ cho bản thân.

Điều quan trọng trong hôn nhân dựa trên cảm xúc là hai người đến với nhau bằng sự thôi thúc bản năng mãnh liệt và trong thâm tâm họ tin chắc rằng điều đó là đúng. Thật vậy, một cuộc hôn nhân càng có vẻ liều lĩnh (chẳng hạn hai người chỉ mới quen nhau vỏn vẹn sáu tháng; một trong hai chưa có việc làm, hoặc cả hai chỉ vừa ngoài tuổi thiếu niên) thì họ lại càng cảm thấy yên tâm hơn. Sự liều lĩnh được xem như đối trọng với mọi sai lầm của lý trí — vốn là chất xúc tác của bao bất hạnh, là sự đòi hỏi chi li kiểu kế toán. Việc tôn sùng bản năng tình cảm thực chất là một phản ứng mang tính chấn thương trước quá nhiều thế kỷ của lý trí phi lý.

Nhưng mặc dù chúng ta cứ ngỡ mình tìm kiếm hạnh phúc trong hôn nhân, sự việc không đơn giản như vậy. Điều ta thật sự kiếm tìm là cảm giác quen thuộc — thứ có thể làm phức tạp mọi kế hoạch hạnh phúc mà ta đã từng vạch ra. Trong các mối quan hệ khi trưởng thành, ta cố gắng tái hiện lại những cảm xúc mà mình đã quen thuộc từ thuở ấu thơ. Tình yêu mà hầu hết chúng ta được nếm trải từ sớm thường bị lẫn lộn với những sắc thái tiêu cực hơn: như cảm giác muốn giúp đỡ một người lớn đang mất kiểm soát, cảm giác bị thiếu thốn sự ấm áp của cha mẹ hoặc nơm nớp lo sợ cơn giận dữ của họ, hay cảm giác bất an không dám bày tỏ nguyện vọng của mình. Thế nên, thật dễ hiểu khi lớn lên, ta lại loại bỏ một số đối tượng kết hôn không phải vì họ không tốt, mà trái lại vì họ quá tốt — quá cân bằng, chín chắn, thấu hiểu và đáng tin cậy — bởi lẽ sâu thẳm trong lòng ta, sự “đúng đắn” ấy lại xa lạ. Chúng ta cưới nhầm người bởi trong thâm tâm, ta không hề gắn liền khái niệm “được yêu” với “hạnh phúc”.

Chúng ta cũng dễ mắc sai lầm chỉ vì quá cô đơn. Chẳng ai có thể đủ minh mẫn để chọn bạn đời khi viễn cảnh độc thân trở nên không thể chịu nổi. Ta phải cảm thấy hoàn toàn thanh thản với khả năng sẽ cô độc trong nhiều năm thì mới có thể kén chọn người bạn đời một cách đúng mức; nếu không, ta sẽ dễ yêu thích việc không còn độc thân hơn là yêu chính người đã giúp mình thoát khỏi số phận cô đơn ấy.

Sau cùng, chúng ta kết hôn để cố gắng biến một cảm xúc thăng hoa thành vĩnh cửu. Ta tưởng rằng hôn nhân sẽ giúp mình “đóng chai” được niềm hạnh phúc mà ta cảm thấy khi lần đầu nảy ra ý định cầu hôn: Có lẽ khi ấy ta đang ở Venice, trên đầm nước, ngồi trên một chiếc xuồng máy; ánh hoàng hôn dát vàng mặt biển; ta đang trò chuyện về những góc tâm hồn mà dường như chưa từng có ai thấu hiểu trước đây; và chỉ một lát sau, hai người sẽ cùng đi ăn tối tại một quán risotto. Chúng ta kết hôn để cố làm cho những xúc cảm như thế trở nên vĩnh viễn, nhưng lại không nhận ra rằng chẳng có sự liên hệ bền vững nào giữa những cảm xúc đó và thể chế hôn nhân.

Thật vậy, hôn nhân thường đưa chúng ta sang một bình diện khác hoàn toàn, thiên về thực tế và tính chất hành chính hơn nhiều. Trên bình diện đó, cuộc sống có thể diễn ra trong một căn nhà ở ngoại ô, với quãng đường đi làm dài đằng đẵng và những đứa con nghịch ngợm đến phát điên — những đứa trẻ đã vô tình dập tắt chính ngọn lửa đam mê từng tạo ra chúng. Điểm chung duy nhất còn lại so với khung cảnh lãng mạn ban đầu chỉ là người bạn đời. Và có lẽ chính người bạn đời lại là “thành phần” sai lầm mà ta đã cố gắng đóng chai.

Tin mừng là: nếu một ngày ta nhận ra mình đã lấy nhầm người, điều đó cũng chẳng sao cả.

Chúng ta không nhất thiết phải rời bỏ người ấy, mà chỉ cần từ bỏ cái ý niệm Lãng mạn nền tảng đã chi phối quan niệm hôn nhân ở phương Tây suốt 250 năm qua: rằng có một người hoàn hảo tồn tại, người sẽ đáp ứng mọi nhu cầu và thỏa mãn mọi khao khát của ta.

Chúng ta cần hoán đổi góc nhìn lãng mạn đó lấy một nhận thức mang màu sắc bi kịch (và đôi chỗ hài kịch): rằng ai rồi cũng sẽ khiến ta bực bội, giận dữ, phiền lòng, phát điên và thất vọng — và ta cũng sẽ (dù không hề ác ý) gây ra y như vậy cho họ. Cảm giác trống trải và thiếu thốn ấy sẽ không bao giờ hoàn toàn biến mất. Nhưng chẳng có gì trong số này là bất thường hay là lý do chính đáng để ly hôn. Việc chọn người để gắn bó cả đời suy cho cùng chỉ là xác định xem ta sẵn sàng hy sinh vì kiểu khổ sở nào mà thôi.

Triết lý “bi quan” này mang đến giải pháp cho rất nhiều nỗi khắc khoải và bất an xoay quanh hôn nhân. Nghe có vẻ nghịch lý, nhưng chính thái độ bi quan lại giúp giảm bớt sức ép tưởng tượng quá mức mà văn hóa lãng mạn đã đặt lên hôn nhân. Việc một người bạn đời không cứu được ta khỏi mọi nỗi u sầu của mình không phải lý do để trách cứ người đó, và cũng không phải dấu hiệu cho thấy cuộc hôn nhân này đã thất bại hay cần được “nâng cấp”.

Người phù hợp nhất với ta không phải là người chia sẻ mọi sở thích với ta (thực ra chẳng có ai như vậy), mà là người biết dung hòa những khác biệt một cách khôn ngoan — tức là người giỏi xử lý bất đồng. Thay vì mải mê kiếm tìm một ý niệm viển vông về sự bổ trợ hoàn hảo, thì chính khả năng chịu đựng khác biệt với lòng bao dung mới là dấu hiệu cho thấy người đó “không quá sai lệch”. Sự hòa hợp là một thành quả của tình yêu; nó không phải là tiền đề của tình yêu.

Chủ nghĩa Lãng mạn thực sự đã không giúp được gì cho chúng ta; nó là một triết lý khắc nghiệt. Nó khiến nhiều điều chúng ta trải qua trong hôn nhân bị xem như bất thường và kinh khủng. Rốt cuộc, chúng ta lại cảm thấy cô đơn và tin rằng cuộc hôn nhân của mình, với tất cả những khiếm khuyết, là không “bình thường”. Thay vì vậy, chúng ta nên học cách sống chung với sự “sai lệch”, luôn cố gắng giữ góc nhìn bao dung, hài hước và nhân ái trước vô vàn biểu hiện không hoàn hảo ở chính bản thân mình cũng như ở người bạn đời.